„Miałam szczęśliwe życie”

Życiorys Elżbiety Zawackiej

Elżbieta Zawacka urodziła się 19 marca 1909 r. w Toruniu. Studiowała matematykę na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Po ukończeniu studiów pracowała jako nauczycielka matematyki, fizyki i wychowania fizycznego. W 1920 r. zaangażowała się w działalność Przysposobienia Wojskowego Kobiet. Wojna zastała ją na Śląsku, w Katowicach, gdzie organizowała punkty pomocy żołnierzom i cywilom. Później walczyła w obronie Lwowa. Pod pseudonimem „Zelma” działała w konspiracji na Śląsku – w Służbie Zwycięstwu Polski i Związku Walki Zbrojnej.
Pod koniec 1940 r. Elżbieta Zawacka została przeniesiona do Warszawy w charakterze kurierki. Działając pod pseudonimem „Zo” stała się prawdziwą legendą Armii Krajowej. Przeszło sto razy przekraczała granice, przenosząc na Zachód wiadomości i meldunki. Niejednokrotnie musiała wykazać się opanowaniem, siłą charakteru oraz doskonałą znajomością języka niemieckiego. Jej najsłynniejsza misja, trwająca od lutego do maja 1943r., wiodła przez Niemcy, Francję, Andorę, Hiszpanię i Gibraltar do Anglii. W Londynie zdała gen. Władysławowi Sikorskiemu relację z sytuacji w okupowanym kraju. „Zo” do Polski wróciła w nocy z 9 na 10 września 1943r. samolotem i lądowała na spadochronie, zyskując sławę jedynej cichociemnej.
W czasie konspiracyjnej pracy „Zo” wielokrotnie unikała aresztowania, m. in. pod Warszawą wyskoczyła w biegu z pociągu, aby nie dać się złapać gestapowcom, którzy śledzili ją od Krakowa.
Zawacka zajmowała się też szkoleniem kurierów. Była zastępcą szefa „Zagrody” – Działu Łączności Zagranicznej Oddziału V Sztabu Komendy Głównej Armii Krajowej. W czasie Powstania Warszawskiego pracowała w szefostwie Wojskowej Służby Kobiet, pomagała rannym, a także osobom wychodzącym z kanałów. Po kapitulacji wyszła z miasta z ludnością cywilną, by kontynuować swoją służbę kurierską w „Zagrodzie”.
Po zakończeniu wojny Elżbieta Zawacka powróciła do pracy nauczycielskiej i naukowej, ale w 1951r. została fałszywie oskarżona o szpiegostwo i skazana na 10 lat więzienia. Na wolność wyszła w 1955r. Powróciła do pracy w szkole w Sierpcu i Toruniu. Uzyskała stopień doktora habilitowanego i wykładała w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku, a następnie na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Po przejściu na emeryturę zajęła się upamiętnianiem losów żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego, głównie kobiet. Gromadziła książki, relacje, dokumenty, zdjęcia. W 1990r. doprowadziła do powołania Fundacji „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej” w Toruniu. Fundacja nie tylko gromadzi dokumenty i relacje, ale także organizuje konferencje, zjazdy naukowe i wydaje publikacje dokumentujące wojenną służbę Polek i działalność konspiracyjną na Pomorzu.
Elżbieta Zawacka za swoją prace naukową, na wniosek Wydziału Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, otrzymała stopień profesora nauk humanistycznych, zaś za służbę wojskową została odznaczona m.in. dwukrotnie Orderem Virtuti Militari, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Zasługi i Krzyżem Armii Krajowej. Była Honorową Obywatelką Miasta Torunia, Damą Orderu Orła Białego i Kustoszem Pamięci Narodowej. W 2006r. została awansowana do stopnia generała brygady – była drugą kobietą generałem w Wojsku Polskim.
Elżbieta Zawacka odeszła w sobotni poranek, 10 stycznia 2009r., kilka tygodni przed swoimi setnymi urodzinami. Została pochowana z honorami wojskowymi 17 stycznia 2009r. na cmentarzu ś. Jerzego w Toruniu.

Na jej nagrobku czytamy:
„Śp. Generał Profesor Elżbieta Zawacka, ps. Zo
(19 III 1909 – 10 I 2009). Pedagog-Żołnierz-Historyk”

UZASADNIENIE